Najważniejsze czynniki decydujące o jakości kiszonki z kukurydzy to wybór odpowiedniej odmiany, jej uprawa w optymalnych warunkach oraz zbiór we właściwym terminie i prawidłowe zakiszanie. Właściwy wybór odmiany wpływa na jakość kiszonki z kukurydzy.
Cechy odmian kukurydzy do uprawy na kiszonkę
Przy wyborze odmian kukurydzy do uprawy na kiszonkę z całych roślin zwracamy uwagę głównie na trzy podstawowe cechy: plon ogólny suchej masy kiszonki (plon suchej masy łodyg i liści oraz kolb), udział plonu suchej masy kolb w ogólnym plonie suchej masy, zawartość suchej masy w roślinach przy zbiorze.
Optymalne cechy odmiany kiszonkowej to: duży plon ogólny suchej masy o korzystnej strukturze (duży udział kolb – powyżej 50%, najlepiej około 55%), zawartość suchej masy w roślinach przy zbiorze 30–35%.
Bardzo ważne kryteria to wysoka strawność wegetatywnych części roślin, wczesność odpowiednia do zamierzonego terminu zbioru, dojrzałość silosowa około połowy września przy przeciętnym przebiegu pogody.
Odmiany dojrzewające później są z reguły bardziej plenne, efektywnie wykorzystują cały sezon wegetatywny. Należy wziąć pod uwagę również cechę „stay green”, uwarunkowaną genetycznie, czyli utrzymywanie zieloności wegetatywnych części roślin w okresie dojrzewania kolb. Cecha ta umożliwia dłuższą asymilację roślin w okresie dojrzewania, wydłużony okres przydatności odmiany do zakiszania i wydłużony okres zbioru.
Wysoki udział kolb w ogólnym plonie suchej masy jest bardzo ważny, gdyż ziarno jest głównym nośnikiem najbardziej strawnej, a więc dostępnej dla zwierząt energii. Ziarno jest strawne w ponad 90%, podczas gdy liście w 65–67%, rdzeń w 56–66%, łodyga tylko w 52–63%. Strawność całych roślin wynosi 75–78%. Niektóre firmy hodowlane w swoich programach uwzględniają podniesienie strawności łodyg, które stanowią 23–30% udziału w całej masy rośliny.
Wartość energetyczna kiszonki
O wartości energetycznej kiszonki decyduje w dużej mierze zawartość i jakość skrobi w ziarnie. Skrobia z ziarna roślin zbożowych jest trawiona prawie w 100% w żwaczu krów mlecznych i innych zwierząt przeżuwających. Jest to proces niekorzystny, gdyż powoduje powstawanie nadmiernej ilości kwasów, co prowadzi do spadku pH treści żwacza i wystąpienia kwasicy żwaczowej.
W przypadku kukurydzy nierozłożona w żwaczu część skrobi (tzw. skrobia bypass) przechodzi do jelita cienkiego, gdzie jest hydrolizowana do glukozy. Glukoza wchłaniana z jelita cienkiego z krwioobiegiem dostaje się do wymienia, gdzie służy do syntezy laktozy i jako źródło energii do syntezy innych składników mleka. Szacuje się, że do jelita cienkiego dziennie powinno przechodzić około 1,5 kg skrobi.
Odmiany kukurydzy są zróżnicowane nie tylko pod względem zawartości skrobi w ziarnie, ale również pod względem stopnia jej rozkładu w żwaczu. W bielmie szklistym, charakterystycznym dla odmian kukurydzy o typie ziarna flint lub pośrednim między typem flint i dent, rozkład skrobi w żwaczu jest ograniczony. Pozostała po rozkładzie skrobia bypass przechodzi do jelita cienkiego. W ziarnie typu dent (zębokształtnym) lub zbliżonym do dent, następuje szybsze trawienie skrobi w żwaczu. Biorąc pod uwagę fakt, że różnice w trawieniu w żwaczu poszczególnych odmian dochodzą nawet do 25%, warto to uwzględnić przy wyborze odmiany do uprawy na kiszonkę.
O wartości energetycznej kiszonki decyduje również udział i strawność węglowodanów strukturalnych (włókno NDF), którego zawartość w suchej masie roślin do zakiszania wynosi około 40%. Źródłem energii pochodzącym z ziarniaków jest również olej kukurydziany zawierający nienasycone kwasy tłuszczowe. Jest on zlokalizowany w zarodkach ziarniaków (do 4% w suchej masie ziarna). W ziarnie kukurydzy występuje białko (około 8–9% w suchej masie ziarna), którego głównym składnikiem jest zeina. Białko kukurydzy zawiera małe ilości aminokwasów endogennych i jest gorsze pod względem jakości niż białko innych zbóż.
Wpływ agrotechniki na wysokość i jakość plonu kukurydzy kiszonkowej
Biorąc pod uwagę znaczenie ziarna w jakości kiszonki, należy zapewnić warunki uprawy, które umożliwią dobre wykształcenie kolb. Najważniejszymi czynnikami agrotechnicznymi dla uzyskania wysokich plonów kiszonki z możliwie najwyższym udziałem kolb i ziarna są: optymalny dla danego rejonu termin siewu, zalecana dla danej odmiany gęstość siewu, optymalna uprawa przedsiewna i zbilansowane nawożenie, utrzymywanie uprawy wolnej od zachwaszczenia, już od wschodów roślin, nawożenie dolistne dostarczające mikroelementów. Należy też dostosować dobór odmiany do typu kompleksu glebowego: słaby, średni, mocny. W tym przypadku trzeba kierować się rekomendacją firm nasiennych.
Gęstość siewu musi być dostosowana do konkretnej odmiany. Jest to na ogół 90-100 tysięcy nasion na hektar. Obornik zastosowany jesienią przyczynia się również do retencji wody w glebie. Kukurydza na kiszonkę musi być uprawiana w plonie głównym, co gwarantuje jej wysiew w terminie agrotechnicznym, wykorzystanie wody zgromadzonej w glebie oraz właściwe kształtowanie plonu suchej masy i jego struktury.
Bardzo ważnym czynnikiem agrotechnicznym jest zbilansowane nawożenie mineralne, określone poprzez analizy zasobności gleby w makro i mikroskładniki. W przypadku stosowania obornika nawożenie mineralne ma charakter uzupełniający. Obornik bydlęcy jest zasobny w potas, a obornik kurzy w fosfor. Obornik jest zasobny również w mikroskładniki. W przypadku braku nawożenia organicznego, szczególnie ważne jest stosowanie nawozów dolistnych zawierających mikroskładniki.
Na prawidłowe kształtowanie się korzystnych parametrów kukurydzy kiszonkowej ma również zapewnienie braku konkurencyjności ze strony chwastów, czyli ich eliminację w możliwie najwcześniejszych stadiach rozwoju roślin.
Zbiór kukurydzy we właściwym terminie i prawidłowe zakiszanie to niezbędne warunki do wytworzenia kiszonki o dobrej jakości.
Termin zbioru kukurydzy na kiszonkę
Uzyskanie właściwych parametrów kukurydzy kiszonkowej jest uzależnione od terminu zbioru. Zbiór kukurydzy powinien być przeprowadzony, gdy zawartość suchej masy w całych roślinach wynosi około 32%, a w kolbach 50-60%.
W praktyce oznacza to, że ziarniaki osiągają dojrzałość woskową i możliwe jest ich zarysowanie paznokciem. Tzw. „linia mleczna” znajduje się na wysokości 2/3 do 3/4 od podstawy ziarniaka. Zbiór we wcześniejszych fazach nie gwarantuje uzyskania dobrej kiszonki, ani też dobrego procesu zakiszania, gdyż z pryzmy wyciekają soki, a uzyskana kiszonka jest kwaśna i mało energetyczna. Zbiór kukurydzy przesuszonej nie pozwala na jej dokładne ugniecenie i stworzenie dla procesu fermentacji właściwych warunków.
Warunkiem uzyskania dobrej kiszonki jest dokładne rozdrobnienie roślin, na fragmenty o długości od 0,8 do 2 cm oraz dokładne rozgniecenie ziarniaków. Prawidłowo przygotowana masa roślinna do zakiszania powinna mieć kolor żółto-zielony od rozdrobnionych ziaren. Ważna jest też synchronizacja zbioru masy do zakiszania z jej ugniataniem w silosach, a następnie szczelne okrycie silosów folią i ich izolowanie od dostępu powietrza i wody opadowej. Dostęp powietrza do pryzmy, silosu lub rękawa powoduje występowanie wtórnej fermentacji i procesy gnilne w kiszonce. Ma to także miejsce podczas nieprawidłowego wybierania kiszonki do skarmiania.
Zakiszacze do kiszonki
Fermentacja kiszonki jest powodowana przez beztlenowe bakterie kwasu mlekowego występujące w warunkach naturalnych. W celu zintensyfikowania procesu zakiszania należy dodawać inokulanty zawierające bakterie kwasu mlekowego. Zalecana jest stabilizacja kiszonki poprzez dodawania inokulantów mikrobiologicznych zawierających między innymi bakterie Lactobacillus buchnerii. Wytwarzają one kwasy propionowy i octowy, które ograniczają rozwój grzybów i pleśni. Inokulanty chemiczne zawierają między innymi: kwasy propionowy, mrówkowy, benzoesowy, glicerynę i propylen glikolu.
Wśród rekomendowanych inokulantów do kukurydzy jest Pioneer 11CFT. Jest to nowoczesny dodatek mikrobiologiczny, który nie tylko chroni paszę zawartą w silosie, ale i zwiększa jej wartość odżywczą. Jest to jedyny produkt na świecie o potrójnym działaniu, które polega na szybkim i skutecznym zakwaszeniu produktu zawartego w silosie, na stabilizacji tlenowej kiszonki, a co jest bardzo istotne również na ulepszeniu parametrów degradowalności włókien zawartych na ściance komórki. Specjalne szczepy drobnoustrojów, które są zawarte w 11CFT i opatentowane przez firmę Pioneer wytwarzają enzymy zwiększające strawność włókien kukurydzy i udostępniające również ściankę komórki. Efektem jest zwiększona wydajność mleka.
Ensilage Procam jest produktem dedykowanym do zakiszania kukurydzy traw i roślin motylkowych. Zawiera 5 szczepów bakterii fermentacji kwasu mlekowego. Wyróżnia się wysoką koncentracją mikroorganizmów. Powoduje zwiększenie stabilności tlenowej kiszonki, hamuje rozwój pleśni i drożdży. Według producenta, zwiększa również smakowitość paszy, co przekłada się na jej lepsze pobieranie przez zwierzęta, a tym samym wzrasta produkcja mleka.
Po około 1,5 do 2 miesięcy kiszonka podlegająca fermentacji w warunkach beztlenowych jest gotowa do spasania. Celowe jest określenie jej jakości poprzez analizy w profesjonalnych laboratoriach w celu zbilansowania właściwych dawek pokarmowych dla bydła mlecznego i opasowego. Należy pamiętać, że o produkcji mleka czy mięsa nie decyduje ilość skarmionej kiszonki, ale ilość i skład pobranej w tej kiszonce suchej masy.
dr inż. Roman Warzecha
Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – Państwowy Instytut Badawczy w Radzikowie
